Украіна вачыма беларуса. «Тут больш няма ніякіх мірных жыхароў» (Частка 1)

Першае, што ўражвае ва Украіне — праца “Укрзалізниці”. Па тым, як ты вымаўляеш назву украінскай чыгункі, цябе лёгка ідэнтыкафаваць як іншаземца, нават калі ты ўважаеш, што даволі “гарно балакаєш”. Цягнікі прыходзяць у час, квіток можна купіць за некалькі клікаў, нават яшчэ не набыўшы украінскую сімку. Што кантрастуе з працай польскай чыгункі не на яе карысць. Знаходжанне ў плацкарце праз багата гадоў, як ні дзіўна, стварае ўражанне, што ты вярнуўся дадому: нават паўсюдна разліты пах шкарпэтак не засмучае. Ты — нібыта ў сваёй стыхіі.

З Аляксеем мы знаёмімся ў плацкартным вагоне цякніка “Львів — Київ”. Аляксею каля 45 гадоў, выглядае тыповым інтэлігентам у акулярах, толькі ў піксельнай форме. Ён вяртаецца з вучэбкі на кароткі адпачынак. Згаджаецца пагаварыць на ўмовах ананімнасці.

— Як вы ўспрынялі напад з тэрыторыі Беларусі?

— Як і ўсе. Я тады быў не дома. У мамы быў. Там сяло, адносна далёка ад трасы. Аднак адтуль было дужа добра відно…

— Што менавіта?

— Перадусім былі гукі. Выбухі. Я тады выйшаў выліць вядро з памыямі. І пачуў. Потым — пабачыў. Ведаеце, я стаю там, дзе я знаю кожны кут, кожнае дрэва… Ды я ведаю, дзе там 20 гадоў таму былі кампостныя ямы. Я ж іх сам выкопваў і засыпаў. І раней былі іншыя пладовыя дрэвы і кусты. Я там рабіў усё шмат год: брат малодшы з’ехаў у Польшчу яшчэ ў 2010-м. Бацька памёр даўно… І я такі стаю і бачу, як у некалькіх кіламетрах… *бошаць. Там было добра ўсё відно. І ня толькі відно. То было так, што ўсё наўкола мяне варушылася. А я стаю з гэтым вядром з памыямі… і х*ею.

— Што было далей?

— Трохі ўсё заціхла. Я выліў гэтае вядро. Зайшоў у дом. Хвілін 20 нешта рабіў. Бы робат. Потым проста лёг і адключыўся гадзіны на чатыры. Мозг адмаўляўся прымаць гэтую інфармацыю, можа. А можа, проста інстынкт самазахавання так спрацаваў. Каб дах не паехаў. Пасля я пачаў чытаць, што адбываецца. Адносна спакойна ўжо рэагаваў.

Народны мемарыял на месцы расстрэлу апалчэнцаў у Бучы, на вуліцы Яблонскай. Фота аўтара

Ай, папраўдзе, тады ўсё гэта ў адзін ком зляпілася. Ну, напад той з вашай тэрыторыі. Больш уразіла, што было потым з боку беларусаў інтэрнету, калі больш-менш уляглося, і п*дары адышлі з Поўначы.

— Што менавіта было ад «беларусаў інтэрнету»?

— Забыў слова… Ну, то калі ахвяры кажуць, што яна сама вінавата. Што яна сама справакавала…

— Газлайтынг?

— Так. пэўна. Не, яны нібы ўсе былі і супраць вайны… Але. Ну мне ў фэйсбуку і ютубе беларусы пастаянна адказвалі, што ў іх рэвалюцыя не адбылася праз Зяленскага, бо той купляў ў Лукашэнкі бітум. Што каб Украіна закрыла кардон і гандаль з Беларуссю, то ў вас бы рэвалюцыя перамагла. І што тады нападу з вашай тэрыторыі б не было. Пра рэйтынг замежных палітыкаў багата было, так. Што ўкраінцы вельмі любілі Лукашэнку і хацелі яго прэзідэнтам.

— І як гэта ўспрымалася з вашага боку?

— Я нічога не ведаў пра той рэйтынг замежных палітыкаў. Я ведаў толькі тое, што сталася ў нас: на Чарнігаўшчыне, у Бучы, Ірпяні… Таму я быў люты. Агрэсіўны, так. Я не надта шукаў словы паліткарэктныя.

З экспазіцыі ў музеі гісторыі Кіева. Фота аўтара

— То бок, рэакцыя беларусаў падавалася неадэкватнай?

— Дзіцячай! Ну калі мой сын нашкодзідзіць, ён дужа пераканаўча тлумачыць, што гэта ўсё — кот. Так і вашы. Пра што заўгодна… І што да тых санкцый: мне падаецца, то не толькі Ўкраіна. Наогул ніхто асабліва не ўводзіў сур’ёзныя санцыі супраць Беларусі да 2022-га. А яны ўсе… Ну, я не ведаю. Можа, гэта былі боты, бо задужа сінхронна. Але яны ўсе пісалі адно і тое ж. Што мы самі вінаваты, што з тэрыторыі Беларусі зайшлі на нашую. А вось я не лічу, што Ўкраіна нясе адказнасць за вашу пра*баную рэвалюцыю.

— А як вы са свайго боку ўспрымаеце спробу беларускай рэвалюцыі?

— Я, напрыклад, зразумеў, што ў Грузіі нічога не будзе, калі пачуў па радыё, што іх апазіцыія з першых дзён пратэстаў заклікае ўвесці санкцыі супраць Грузіі. Нічога там ня будзе, я так і сказаў хлопцу з Грузіі знаёмаму, які ў нас працуе. І ён нават быў згодны. Збольшага. Бо так і сталася праз тры месяцы: іх размазалі. Ну, прыгожа пахадзілі па праспектах, так. На першыя старонкі сусветных газет трапілі. І на гэтым усё. Так. Я ўсё прадказаў. То бок, яны, іх лідары, адпачатку пераклалі сваю адказнасць за сваю краіну на Захад. Маўляў Захад мае націснуць, запужаць, увесці санкцыі… У вас было тое ж самае. Адзін у адзін. Вашы лідары спадзяваліся на Амерыку, на Польшчу, нават на Украіну. На каго заўгодна — апроч саміх сабе.

Падтрымай беларускіх дабраахвотнікаў:

Беларусы на перадавой: патрэбная машына для дронаў і эвакуацыі	Беларускі дабраахвотнік мае патрэбу ў абароне: збор на шлем і бронепліты

— Але Украіна зараз моцна залежыць ад дапамогі краін Захаду.

— Захад доўга не накладваў рэальныя санкцыі пасля пачатку паўнамаштабнай вайны. Напрыклад — поўнае эмбарга. Кармілі нас сімвалічнымі санкцыямі. У Расеі не будуць паказваць фільмы Marvel: ну, зараз Крамлю канец.

— Ну, нам гэта знаёма. Кнігі пра Гары Потара нельга прадаваць у Беларусі ў беларускім перакладзе.

— Так? Нішто сабе. О, ну дзіўна, што рэжым Лукашэнкі яшчэ не ляснуўся без Гары Потара! Ну, а тут вайна паўнамаштабная, а яны — соплі жуюць. А вы што, чакалі, што яны будуць штось рабіць праз фальсіфікацыі на выбарах? Разлічваць трэба толькі на сябе. Як мы на Майдане. І зараз. Каб мы разлічвалі толькі на санкцыі, танкі стаялі б пад Ужгарадам.

— Ці вы самі ўдзельнічалі ў падзеях Майдану?

— Можна сказаць, што не. Не. У мяне тады быў бізнес, я ад яго залежыў. Я тады думаў, што не варта рызыкаваць. Я не мог усё кінуць і стаяць на Майдане.

Майдан Незалежнасці, люты 2025. Фота аўтара

— А чым вы займаліся?

— Прадукты харчавання. Усякія салаты, засолкі, морапрадукты. Рабіў і развозіў па кропках. Даволі шчыльная праца. Усё сам, толькі двое наёмных стала працавалі. Ну, раз заехаў у Кіеў да Майдану і перадаў валанцёрам некалькі пакетаў. Не, я тады ўзімку там не стаяў. Папраўдзе, я і мабілізоўвацца сам не хацеў. Чакаў позвы. А як дачакаўся — пайшоў.

— Як даўно?

— У красавіку будзе 2 гады. Хочаце праўды? Мы… Ну, можа не ўсе мы, а я, мае знаёмыя, мы тады ў 2015 думалі… Мы думалі, што пранясе. Што там штось далёка на Ўсходзе пабабахае і перастане. А мы тут будем пакрысе рабіць.

— Вы раней сказалі, што вас зачапіла, калі вайна закранула менавіта ваш рэгіён. Чарнігаўшчына, Кіеўшчына…

— Зачапіла — гэта неправільнае слова. Не ведаю… Не ведаю, якое слова будзе трапным. Гэта хутчэй было нейкім штуршком. У мяне ў 2022 не было разумення краіны. Я да мінулага года ні разу не быў на Поўдні, на Данбасе. Гэта ўспрымалася як нешта далёкае. І нават іншае. А зараз я ўсведамляю, што памыляўся. А тады — ну так, мы паядалі той наратыў з часоў выбараў Юшчанкі, што ёсць нармальны цэнтр, прарасейскі Ўсход і нацыяналістычны Захад. Зараз больш не бачу ніякіх межаў. Я пабачыў… ну, рознае я пабачыў за гэты час. У мяне больш няма пачуцця межаў між рэгіёнамі.

— Але розніца паміж Усходам і Захадам існуе?

— Дробныя аднозненні. Неістотныя насамрэч. Абсалютна. А тады… Ну, не было гэтага ўсведамлення. Улада? Ну, змянілі, трэба паглядзець. Чакалі чагосьці ад Пораха. Потым — ад Зяленскага, што ён з ботаксным неяк дамовіцца. Думалі, мы перасядзім любую ўладу. Але…

— Але?

— Не так сталася, як гадалася. 

— Вы пра штосьці шкадуеце, можа, пра свае планы да пачатку паўнамаштабкі, калі былі цывільным? 

— Я ўжо не вельмі памятаю пра свае планы. Гэта нейкае пазамінулае жыццё… Нават не цікава згадваць. Я тады і я зараз — гэта два розныя я. Хадзем пакурым?

З выставы народнага мастацтва ў “Украінскім доме” на Майдане Незалежнасці, Кіеў. Фота аўтара

— Дык забаронена ж у цягніку?

— Адразу бачна — беларус. Ну, мы між вагонамі. Хуценька.

Мы ідзем курыць, паўз нас праходзіць правадніца, выразна закатывае вочы, але не робіць ніякіх заўваг: піксельная форма суразмоўцы працуе. Аляксей працягвае.

— Скажу адну штуку. У вас, у журналістаў, няма гэтага разумення. Вы знаходзіцеся ў старой сістэме. Нават мёртвай сістэме. Усе вы.

— Што маеце на ўвазе?

— Калі вы пішаце “пашкоджаны цывільны дом, параненыя столькі-та мірных жыхароў”, вы не разумееце. Гэта — крывадушна. Гэта — праз звычку.

— Дык а што не так з гэтым? Мірныя жыхары пакутваюць праз вайну.

— З тога самага моманту, як сюды зайшлі. З той пары тут больш няма ніякіх мірных жыхароў. Няма. З аднога боку, любы “мірны”, ён заўтра можа стаць “не мірным”. Ну, як я. Кожны вайсковец, пра якога вы пішаце “У яго ПТСР, ён не ў адэкваце” — ён літаральна паўгады таму мог быць такі самы, як вы. І тое, што ён можа вам распавядаць… Так, у даволі агрэсіўнай манеры — гэта тое, што ён усвядоміў, а вы — не. Ён проста не дае рады з тым, каб знайсці такую мову, каб вы зразумелі. Вельмі добра заставацца “нармальным” у больш-менш нармальных умовах. А калі ўмовы — не нармальныя? Гэта робіць нас не зусім нармальнымі людзьмі? Не? Толькі ў гэтым праблема. Справа не ў ПТСР. Разумееце, не?

Памятная дошка на жылым доме ў Бучы. Фота аўтара

З іншага боку — хоць-які “мірны”, які заўчасна не з’ехаў з месца, куды п*дары пачалі даставаць артылеряй ці дронамі, ён — ужо не проста мірны, звычайны чалавек, ён частка гэтых формул, згодна з якімі прымаюцца ці не прымаюцца рашэнні. І наогул, любы чалавек, які тут знаходзіцца — ён частка гэтага ўсяго у большай ці меньшай ступені. У нас тут больш няма мірных жыхароў. Няма, разумееце? Варта б гэта зразумець нарэшце.

Калі ты сам тут знаходзішся — ты частка гэтай сістэмы. Ты сам — больш не мірны. Ад моманту, як пераехаў мяжу.

Працяг будзе…